Deal or no deal? De nieuwe Britse regering van Boris Johnson geeft gemengde signalen over het Brexit-proces af. Deze week werd wel duidelijk dat de Ierse grenskwestie nog steeds hét hoofdpijndossier is.
Hoe staat het ervoor in het Brexit-dossier sinds het aantreden van Johnson?
Het is nog niet helemaal duidelijk wat Johnson precies wil met de Brexit. Hij zegt niet terug te schrikken voor een ‘no deal-Brexit’, die “hoe dan ook, deal of geen deal” zal plaatsvinden op 31 oktober, maar verzekerde de leden van de Conservatieve Partij in juni nog dat hij de kans op een uittreding zonder akkoord beschouwt als “één op een miljoen”.
Hij stuurde het halve kabinet de laan uit en verving de betreffende ministers door Brexit-haviken. Een van de grootste hardliners, Jacob Rees-Mogg, werd de nieuwe leider van de Conservatieve fractie in het Lagerhuis.
De hamvraag is of Johnson alleen flirt met een harde Brexit om het Lagerhuis ertoe te verleiden die te blokkeren. Dat zou hem politieke munitie geven voor de landelijke verkiezingen die daardoor onvermijdelijk zouden worden.
Zijn regering verricht momenteel het nodige voorwerk om Brussel de schuld van een eventuele ‘no deal-Brexit’ te geven (net als verschillende rechtse Britse media). De nieuwe Britse premier heeft het sinds zijn aantreden hard gespeeld in de onderhandelingen met de EU. Hij eist dat de backstopregeling, de ‘verzekeringspolis’ die voor de Ierse grenskwestie werd bedacht, van tafel gaat. Anders is hij niet bereid om met de EU te praten.
De Ierse grens is dus nog steeds het grote struikelblok.
De grenskwestie is terug van nooit weggeweest. De EU wil niet van de backstop af, want Brussel kan niet accepteren dat de eigen buitengrens – die straks over het Ierse eiland loopt – poreus wordt. Bovendien maakt het ultimatum van Johnson weinig indruk; de EU heeft herhaaldelijk gezegd dat er niet opnieuw onderhandeld kan worden over het uittredingsakkoord van Johnsons voorganger Theresa May.
De Brexit-haviken in Londen vinden het op hun beurt niet te verteren dat het VK niet eenzijdig uit de backstopregeling kan stappen en dat er geen tijdslimiet aan de regeling wordt verbonden. Zo’n limiet werkt niet voor een verzekeringspolis, zegt Brussel.
Tegelijkertijd is de Noord-Ierse DUP, die de Conservatieven van gedoogsteun voorziet, mordicus tegen elke oplossing waarbij Noord-Ierland anders behandeld wordt dan de rest van het VK.
Wat is de Ierse backstopregeling?
Regelt overgang tussen Brexit en toekomstige handelsrelatie
VK blijft voor duur transititie in Europese douaneunie
Grens Ierland/Noord-Ierland blijft open
Controles tussen Noord-Ierland en rest VK
Wat gebeurt er in Noord-Ierland bij een harde Brexit?
Een harde Brexit lost de Ierse grenskwestie niet op. Dat Noord-Ierland daar politiek en economisch het hardst door geraakt zal worden, is een gegeven. En de vrede in de regio is nog erg kwetsbaar. De meeste Noord-Ieren wilden dan ook geen Brexit: 56 procent stemde in 2016 tegen.
De grens is trouwens niet het enige probleem. Vanwege de ernst van de gevolgen van een harde Brexit is het essentieel dat Noord-Ierland een functionerende regering heeft als het zover komt. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan.
Conform de bepalingen van het Goedevrijdagakkoord, dat eind jaren negentig een einde maakte aan de bloedige Troubles, wordt de macht in de Noord-Ierse regioregering gedeeld tussen de pro-Britse unionisten en Ierse nationalisten.
De coalitie van de Democratic Unionist Party en Sinn Féin klapte in januari 2017. Dezelfde twee partijen wonnen vervolgens verkiezingen en moesten weer samen een regering gaan vormen. Na meer dan negenhonderd dagen is dat nog niet gelukt. Ambtenaren houden het overheidsapparaat gaande, maar zijn niet bevoegd om de belangrijkste beslissingen te nemen.
En als er bij een Brexit op 31 oktober nog geen Noord-Ierse regering is?
Dan wordt het VK gedwongen Noord-Ierland weer (deels) onder direct gezag van Londen te plaatsen. Dat druist in tegen het belangrijkste punt uit het Goedevrijdagakkoord en kan de spanningen die een ‘no deal-Brexit’ met zich meebrengt doen oplopen.
Extra pijnlijk voor de regering-Johnson is dat veel Amerikaanse politici niet willen dat aan het Goedevrijdagakkoord – waarbij de VS bemiddelde – wordt getornd.
Leden van het door Democraten gedomineerde Huis van Afgevaardigden hebben gezegd dat zij in dat geval handelsovereenkomsten tussen de VS en het VK zullen blokkeren. Johnson rekent juist op een omvangrijk vrijhandelsakkoord met de Amerikanen om de economische klap voor het VK te verzachten.
Johnson uitgejouwd bij eerste officiële bezoek aan Schotland Johnson uitgejouwd bij eerste officiële bezoek aan Schotland
Hoe staat Schotland tegenover de Brexit?
De Brexit is in Schotland bepaald niet populair. Tijdens het referendum van 2016 stemde maar liefst 62 procent van de Schotten ervoor in de EU te blijven. Daarom is het tijd voor een herhaling van het onafhankelijkheidsreferendum uit 2014, zegt de Scottish National Party (SNP). Dat werd nipt gewonnen door de voorstanders van de unie met het Verenigd Koninkrijk.
En het laatste land in het Verenigd Koninkrijk, Wales?
Een meerderheid (52,5 procent) van de inwoners van Wales stemde in 2016 voor een vertrek uit de EU. De Welshe regering wil echter geen ‘no deal-Brexit’. Er bestaan zorgen over de economie: Wales heeft kwetsbare landbouw- en productiesectoren. Het land is een grootafnemer van Europese landbouwsubsidies en structuurfondsen die de welvaartsverschillen tussen regio’s moeten verkleinen.
