In België werd in mei nog geprotesteerd, tegen oprukkend rechts-extremisme.
PREMIUM
In België werd in mei nog geprotesteerd, tegen oprukkend rechts-extremisme
Online broeit ook in ons land racisme, maar een antwoord daarop is er niet
Ook in ons Nederland groeit extreem-rechts en is het in potentie in staat tot geweld, vrezen deskundigen. Nieuw onderzoek moet een tegengif bieden aan oprukkend racisme, dat online broeit.
Het is een vraag die onherroepelijk opborrelt als er aan de overkant van de Atlantische Oceaan iemand geïnspireerd door rechts-radicale ideeën een geweer leegschiet op straat, in een discotheek of een winkelcentrum: zou dit ook in Nederland kunnen gebeuren?
Om te beginnen: Nederland kent geen uitgebreide traditie van extreem-rechts geweld. De laatste grote schietpartijen in ons land – die in Alphen aan den Rijn in 2011 en in Utrecht in maart van dit jaar – hadden een ander motief. Geweld uit rechtse hoek bleef de laatste jaren beperkt tot bijvoorbeeld een aanslag met molotovcocktails bij een moskee in Enschede en het plaatsen van een vuurwerkbom bij een Somalisch gezin. Vergelijk dat eens met Duitsland, waar in 2016 1600 (!) geweldsincidenten met een extreem-rechtse achtergrond plaatsvonden. Of dus met de Verenigde Staten, waar de schietpartij in El Paso de volgende was in een inmiddels lange rij schutters die zich lieten inspireren door rassenhaat.
Vanaf 2014 zijn er bij schietpartijen in de Verenigde Staten al 1727 dodelijke slachtoffers gevallen. Zoals de stand van zaken nu is, zou 2019 zomaar een van de dodelijkste jaren ooit kunnen worden.
Vuurwapens
Wij krijgen meldingen binnen van gemeenten die bijeenkomsten zien waar je je zorgen over moet maken
Dat wil niet zeggen dat er in Nederland niets aan de hand is. De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) constateerde in een vorig jaar uitgebracht rapport dat het taalgebruik onder rechts-extremisten steeds agressiever en opruiender wordt, vooral online. ‘Bovendien heerst in deze kringen een grote fascinatie voor vuurwapens’, schreef de AIVD.
Bij extreem-rechts dachten we in Nederland tot niet eens zo heel lang geleden aan neonazi’s en skinheads. Tijden zijn veranderd: de neonazi’s vormen nog maar een klein deel van extreem-rechts Nederland. Hun leidende rol is overgenomen door anti-islamstromingen en het uit Amerika overgewaaide alt right-gedachtegoed, constateren deskundigen. Trump vertrouweling Steve Bannon had niet voor niets het plan in een Italiaans klooster een academie voor populisten te beginnen. Verwevingen met ‘gewone’ politiek zijn vaker aan te treffen. Zo is er het ‘studiegenootschap in de lijn van het Europese Nieuw Rechts’ Erkenbrand, dat connecties heeft met het Forum voor Democratie. ‘ Wij geloven in het zelfbeschikkingsrecht van alle volkeren inclusief de blanke volkeren,’ is op hun twitteraccount te lezen.
Antidiscriminatiebureau Radar ziet de ‘organisatiegraad toenemen’. ,,Ze komen meestal bij elkaar in kleinschalige formaties, van vijf tot twintig mensen en dat zijn er dan al veel. Maar we zien dat ze in staat zijn tot confronterende verrassingsacties: een barbecue met varkensvlees, protesten bij de inkomst van Sinterklaas, om groepen tegen Zwarte Piet tegen te werken. Wij krijgen meldingen binnen van gemeenten die bijeenkomsten zien waar je je zorgen over moet maken. Onlangs nog in Brabant, waar in een huis een stuk of dertig mensen bij elkaar kwamen in foute kleding, waar nazistische leuzen werden gescandeerd. Oplettendheid is gewenst.’’
Maar waarop precies, dat is niet altijd gemakkelijk te bepalen. De wereld van rechts-extremisme in Nederland is versnipperd en ‘verschrikkelijk ingewikkeld’, zegt Steven Lenos van RadarAdvies, een bureau voor maatschappelijke vraagstukken. ,,Er zijn veel groepen waarin ook vaak ruzie ontstaat, waardoor weer nieuwe groepen ontstaan.’’
Wel is terug te zien dat de ‘grote omvorming’ of great replacement in deze kringen veel aandacht krijgt – het idee dat minderheden zorgen dat de joods-christelijke gemeenschap niet alleen in de verdrukking komt maar ook uiteindelijk zelfs wordt uitgebannen. ,,Ze claimen dat de blanke, linkse elite de politieke toekomst van ons land vergooit,’’ zegt Lenos. ,,In El Paso zie je dat idee terug komen, net zoals in Christchurch in Nieuw-Zeeland. In Noorwegen schoot Anders Breivik op jonge socialisten, juist omdat zij die toekomstige elite zouden vormen.’’
Communicatie vindt online plaats, op internationale fora als 9Gag, 4chan, Hiddenlol en 8chan. Het maakt mensen met extreem-rechtse denkbeelden nog moeilijker te volgen en te vangen. Waar ze voorheen gespot konden worden op bijeenkomsten, kunnen ze zich nu vanachter hun toetsenbord laten inspireren. In het ergste geval door de ideeën van voormalige aanslagplegers als Breivik (77 doden in Noorwegen, 2011) of Brenton Tarrant (51 doden in Nieuw-Zeeland, afgelopen maart), die op sommige donker hoeken van het wereldwijde web als heiligen worden vereerd. Wat Lenos extra zorgen baart: ,,Het lijkt bijna alsof aanslagpleger in El Paso en Christchurch het doen voor hun volgers. Ze kondigen aan: ik stel een daad, ik ga het doen.’’ En daarop volgen lovende reacties en aanmoedigingen.
Ook de dader van de schietpartij in El Paso, afgelopen zaterdag, sprak in een verklaring zijn sympathie uit voor Christchurch-schutter Tarrant. Dat deed hij op 8chan, dat zichzelf de ‘duisterste plek op het internet’ noemt. Gisteren ging 8chan korte tijd offline, nadat internetbeveiligingsbedrijf Cloudfare de samenwerking met de site beëindigde.
De ‘groeiende groep kwetsbare personen die in aanraking komt met gewelddadig rechts-extremistisch gedachtegoed’ baart de AIVD zorgen. ‘Ze creëren namelijk een klimaat waarin het risico dat (snel radicaliserende) rechts-extremistische eenlingen of kleine groepen geweld in zullen zetten om een statement te maken, groter is dan in het verleden’, aldus de dienst in het rapport uit 2018.
Antwoord
Een echt antwoord daarop hebben we niet, zegt Hanneke Felten van Kennisplatform Integratie en Samenleving. Daarom moet er onderzoek komen, om te kijken op wat voor manier openlijk racisme kan worden bestreden. ,,Onderzoek draait tot nu toe heel erg om het bestrijden van subtielere, onbewuste vooroordelen, we weten veel minder over dat extreme racisme.’’ Ook de online stroming moet dan bekeken worden. ,,Door de omvang moeten we echt nadenken hoe we racisme aan kunnen pakken, vanuit de wetenschappelijke praktijk.’’
Daar valt wel al iets over te zeggen. Zo valt met een goed voorbeeld al veel winst te behalen. ,,We zien dat vooral witte mannen dit gedachtegoed aanhangen. Zij komen uit hele verschillende gelederen. Dat betekent dat rolmodellen divers zullen moeten zijn. Maar als een populaire voetballer kan laten zien dat hij vrienden is met een moslimman, kan dat angst wegnemen.’’ Want angst zit vaak achter de vooroordelen, die nu steeds meer gemeengoed worden: om verdrongen worden, en om te verliezen.
