Eigenlijk is het stomtoevallig dat Jaap van Dissel nu ’s lands voornaamste coronabestrijder is. Tijdens zijn studie geneeskunde in Leiden nam hij een telefoontje aan dat niet voor hem bedoeld was. Het bleek een hoogleraar van de afdeling Infectieziekten die een vakantie-assistent zocht. Van Dissel zei weifelend ‘ja’. “Op het moment dat ik ermee bezig ging, fascineerde het.”

Het onderzoeken, dat zat er al langer in. Krap dertien jaar jong was Van Dissel toen hij in zijn ouderlijk huis in het Noord-Hollandse Bakkum een paar potten naar de kelder versleepte. Hij wilde er bonen in laten groeien. De ene pot gaf hij water, de ander koffie, een derde ketchup.

“Puur om te zien wat er zou gebeuren,” zo haalde zijn zus onlangs een herinnering op. De jonge Jaap heeft dan namelijk net bij scheikunde zijn eerste proefjes mogen doen. En dat wil hij thuis ook wel eens proberen. “Dat is Jaap ten voeten uit: een onderzoeker,” zegt een RIVM-collega.

‘Het kompas’

Die nieuwsgierige aard heeft Van Dissel sindsdien nooit verlaten, weten intimi. “Als Jaap een onderwerp vastpakt, gaat hij er voor tweehonderd procent voor,” vertelt oud-collega René de Vries.

Inmiddels is professor doctor Jaap van Dissel (1957) dé raadgever van het kabinet als het gaat om het bestrijden van corona. Als directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb) van het RIVM adviseert hij welke maatregelen noodzakelijk zijn.

Van Dissel treedt daardoor voor het eerst volledig op de voorgrond sinds hij de baan in 2013 van Roel Coutinho overnam. Na 25 jaar op de afdeling Infectieziekten van het Leids Universitair Medisch Centrum was de hoogleraar Interne Geneeskunde ‘weleens aan iets anders toe’, zei hij bij zijn aantreden. Iets bestuurlijks, iets politieker. En dat werd het. Premier Rutte noemde hem ‘het kompas’ waarop het kabinet vaart.

Professor

Bekenden kenschetsen hem als een ‘bedachtzame’ man. Intelligent, maar ‘geen wereldvreemde professor’. Hij kan organiseren, klinkt het. Doet een stap naar voren als dat nodig is.

Misschien is hij niet zo’n gemakkelijke spreker als Coutinho was, zegt men in medische kringen, maar Van Dissel is wel iemand ‘met gezag’. “Als Jaap het woord neemt, zijn mensen geneigd te luisteren.” Al is hij niet van de boude uitspraken, maar meer van de onderbouwde stelling, vindt een RIVM-collega.

Bij zijn toelichtingen aan de Tweede Kamer valt op hoe voorzichtig hij formuleert. Van Dissel is meer wetenschapper dan beleidsmaker. “Wat we nu weten is dat…,” klonk het. En: “We kunnen alleen maar met zekerheid zeggen dat…”

Want bovenal is Van Dissel specialist, onderzoeker voornamelijk. Van het intelligente, nuchtere en vasthoudende soort, vindt René de Vries. Net voordat Van Dissel z’n huidige baan betrok, ‘trokken ze samen door de jungle’.

Speurneus

Emeritus-hoogleraar De Vries deed acht jaar geleden studie naar nooit opgehelderde sterfgevallen door een infectieziekte in Suriname in 1845. Daar was destijds plots een clubje kolonisten overleden. Tyfus, vermoedde De Vries. “Maar Jaap dacht dat het anders was.”

En Van Dissel had een opmerkelijk plan: laten we ze opgraven en het via dna-onderzoek bekijken. “Ze hadden in die tijd dna-onderzoek gedaan op Toetanchamon. Dus als ze konden kijken hoe een inmiddels 3300 jaar oude mummie was overleden, moest een stel kolonisten van pas anderhalve eeuw geleden niet moeilijk zijn, claimde Jaap.”

Dus banjerde het tweetal niet lang daarna, gewapend met gps-systeem (‘want Jaap is gek op snufjes’), over de Surinaamse begraafplaats. “Hij had alles voorbereid in de weekends en avonden. Als Jaap ergens zijn tanden in zet, gaat hij ervoor. Dan is hij een puzzelaar, een speurneus.”

Fargo

Bloedserieus in zijn werk, weet De Vries. “Maar hij heeft ook een goed gevoel voor humor.” Zo kan Van Dissel hele strofes uit de absurdistische komedie Fargo debiteren.

En met kerst hangen er op zijn werkkamer gezellige lampjes, vertelt Hans van Vliet, die een deur verder huist bij het RIVM, als programmamanager van het Rijksvaccinatieprogramma. “Jaap is geen grijze muis.”

De fascinatie voor infectieziekten draagt hij ook uit. Tegenover de werkkamer staat een kastje vol snuisterijen zoals oude vaccinpotjes en antieke spuiten. “Bij elk voorwerp heeft hij een mooi verhaal.”

Zo kan Van Dissel met smaak het verhaal vertellen van Mary Mallon. Die was als Ierse immigrant een gevreesde verspreider van buiktyfus in de Verenigde Staten, rond 1900. Als drager had ze geen symptomen, maar was ze toch besmettelijk. Als kok infecteerde ze 47 mensen, van wie er drie stierven. “Typhoid Mary, tyfus-Mary, werd ze genoemd. Dat hele verhaal kan Jaap dromen, dat heeft hij helemaal uitgeplozen,” weet Van Vliet.

Ebola

Viroloog Ab Osterhaus zag die passie jaren later nog, toen ze samen onderzoek deden naar het Marburg-virus, de voorloper van ebola. Hij leerde hem kennen als een ‘integere man’, een goede arts, loyaal en betrokken. Osterhaus zei deze week wel, tegen de adviezen van Van Dissel in, dat er toch een lockdown moest komen. “Daarin ga ik verder dan hij, je kunt als wetenschappers immers van mening verschillen. Maar zijn optreden naar buiten is goed, daar wil ik niets aan afdoen.”

Nog even over die opgravingen van de kolonisten in Suriname. Wat de fatale infectie was geweest in 1845 ontdekten ze niet. Maar Van Dissel kreeg wel gelijk: het was in elk geval níet de tyfus geweest.