Het besluit van Facebook en Instagram om stereotyperende foto’s, tekeningen en filmpjes met Zwarte Piet te verwijderen, gaat volgens media-advocaat Olaf Trojan te ver. ,,Dat Facebook kinderporno verwijdert, is evident. Maar voor een foto van een sinterklaasintocht kan niemand vervolgd worden.’’
In principe staat het Facebook als commercieel bedrijf natuurlijk vrij om zijn eigen regels te stellen, beaamt de mediarechtdeskundige. ,,Maar we hebben het hier niet over evident onrechtmatige content, zoals kinderporno of een oproep tot terrorisme. Het zal van de context afhangen of een foto onrechtmatig is. Gaat het om een journalistiek verslag, een familiefoto, een satirische prent? Zulke afbeeldingen op voorhand verwijderen is een vorm van zelfcensuur. Facebook gaat steeds verder in het bepalen wat wij wel en niet te zien krijgen. Dat is een glijdende schaal. Op den duur kan onze vrijheid van meningsuiting zo in gevaar worden gebracht.’’
Facebook grijpt in: geen foto’s of filmpjes van Zwarte Piet meer
Volgens Trojan is het aan de rechter om te bepalen wat voor afbeeldingen racistisch zijn. ,,Als iemand iets beledigend vindt, kan hij dat voorleggen aan de rechter. Bij antisemitische afbeeldingen kom je al snel in strafrechtelijk vaarwater. Dat Facebook ook stereotyperende afbeeldingen van Joden gaat verwijderen, is daarom een ander verhaal.’’
Joden
Dat vindt ook Hans Siebers, onderzoeker culturele diversiteit aan de Universiteit van Tilburg. ,,Karikaturen van Joden met haakneuzen zijn in het verleden gebruikt om antisemitisme te bevorderen, onder andere door de nazi’s. De vrijheid van meningsuiting is nooit absoluut geweest; in artikel 1 van onze Grondwet staat dat het verboden is om aan te zetten tot haat en discriminatie. Maar dat Zwarte Piet een stereotype is voor mensen met een Afrikaanse, Afro-Amerikaanse of migratieachtergrond, dat is volledig uit de lucht gegrepen. Daar is geen enkel bewijs voor. Zwarte Piet wordt niet ingezet om haat te zaaien, mensen vieren geen Sinterklaas vanuit racistische gedachten.’’
Kennelijk is een aantal politiek gemotiveerde activisten in staat de publieke opinie zo te manipuleren dat Facebook tot een dergelijk verregaand besluit komt
Hans Siebers, onderzoeker culturele diversiteit Universiteit van Tilburg
Siebers betreurt daarom het besluit van Facebook om traditionele afbeeldingen en video’s van Sints hulp te gaan verwijderen. ,,Kennelijk is een aantal politiek gemotiveerde activisten in staat de publieke opinie zo te manipuleren dat Facebook tot een dergelijk verregaand besluit komt. Dat vind ik triest.’’
Ook op Instagram, een dochteronderneming van Facebook, worden de afbeeldingen verwijderd.
De druk op Facebook om schadelijke inhoud van zijn platformen te weren is de afgelopen jaren toegenomen. Zo houdt de Europese Commissie streng in de gaten of Facebook genoeg actie onderneemt tegen nepnieuws over corona.
Omstandigheden
Of een foto van Zwarte Piet schadelijk is, hangt ook volgens emeritus hoogleraar mediarecht Wouter Hins (Universiteit Leiden) af van de omstandigheden. ,,Aan de ene kant heb je het recht op vrijheid van meningsuiting, aan de andere kant het recht om niet gediscrimineerd te worden. Op zich is het niet wenselijk dat een particuliere monopolist als Facebook het recht gaat maken. Maar ik begrijp ook dat een rechter niet op voorhand over elk geval een uitspraak kan doen, en dat Facebook standaarden maakt. Uiteindelijk zal een onafhankelijke rechter moeten uitmaken of een uiting ten onrechte is verwijderd of is blijven staan.’’
